Het gevalideerde gedachtegoed van Brain Based Safety

Alle bouwbedrijven hebben tegenwoordig in hun jaarverslag een paragraaf over veiligheid opgenomen. Niet omdat het een maatschappelijk ‘verplicht nummer’ is, maar omdat het een zeer belangrijk onderdeel van de bedrijfsvoering is. Zo valt ook te lezen in het jaarverslag van VolkerWessels, dat onlangs verscheen. Anne Verhulst, projectmanager bij KPE, is trots dat Brain Based Safety expliciet in hun veiligheidsparagraaf wordt vermeld. “Dat geeft aan dat we echt een toegevoegde waarde zijn op gebied van veiligheid.”
‍

Theorie achter veilig gedrag

In het jaarverslag van VolkerWessels valt te lezen dat het bedrijf ervan overtuigd is dat de veiligheid op de bouwplaats vooral kan worden verhoogd door veilig gedrag te versterken. “Vanaf 2020 hebben we de theorie van Brain Based Safety opge­nomen als onderdeel van onze veilig­heidsagenda. Deze theorie verklaart hoe veilig gedrag ontstaat en waarom we bepaalde dingen doen of laten. Om ook onderaannemers te laten aanhaken bij de theorie zijn een aantal werkmaatschappijen dit jaar gestart met het trainen van hun leiding­gevenden. Tijdens de training worden er discussies gevoerd over veiligheidsgedrag en hoe we elkaar hierin kunnen versterken. Ook worden er middelen meegegeven zodat de leidinggevenden binnen hun eigen projecten toolboxen kunnen faciliteren met hun eigen collega’s.”

Neuropsychologie

“Binnen KPE Bouw waren we al jaren bezig met cursussen en trainingen op het gebied van veiligheid”, legt Anne Verhulst uit. “In 2015 zijn we gestart om ook de wetenschappelijke component aan de trainingen toe te voegen. In deze tijd is het contact met veiligheidspsycholoog Juni Daalmans ontstaan. Na jaren van onderzoek zijn we eind 2020 een samenwerking aangegaan met als doel de veiligheid op de Nederlandse bouwplaatsen te vergroten. Hiervoor hebben we Brain Based Safety op de markt gebracht. Een ontwikkeltraject op maat waarbij de focus ligt op gedrag in relatie tot veiligheid.” 

Eeuwenoude gewoontes

Brain Based Safety is voortgekomen uit gedegen wetenschappelijk onderzoek in de neuropsychologie. De aanpak is nieuw omdat wetenschappers pas sinds kort in het brein kunnen kijken terwijl iemand opdrachten uitvoert. We kunnen tegenwoordig zien wat er gebeurt als je een risico waarneemt of iets gevaarlijks doet. Volgens veiligheidspsycholoog Juni Daalmans is ons brein 20.000 jaar geleden geprogrammeerd en is er sindsdien niet veel veranderd. “Eeuwenoude gewoontes zitten ons in de weg om veilig te werken. We gedragen ons via een natuurlijk instinct terwijl dat niet meer aansluit bij de huidige gevaren. We hoeven niet meer te jagen voor eten of bij een groep te horen om te overleven. Toch blijven we dit instinct volgen en dat brengt veiligheidsrisico’s met zich mee. Wanneer vaklieden zien dat hun uitvoerder geen helm op heeft, is de kans groot dat ze het zelf ook niet doet. Dit heeft te maken met volggedrag dat ontstaat vanuit ons instinct om gehoorzaam te zijn aan een stamleider. Vroeger was het van levensbelang dat de stamleider jou accepteerde. Dat is echter niet meer zo. Het kan hooguit je baan kosten, maar een bouwplaats opgaan zonder helm kan risico’s met zich meenemen. Zo brengen we onszelf in gevaar omdat we ons eeuwenoude brein volgen.’’

Gevalideerd gedachtegoed

“We kregen vanuit de bouwsector zoveel signalen dat er behoefte is aan een aanpassing van en bewustwording over ons gedrag”, gaat Anne Verhulst verder. “Het doel van Brain Based Safety is dat iedereen binnen een bouwbedrijf zich bewust wordt van gedrag en ernaar durft te handelen. Brain Based Safety is het gevalideerde gedachtegoed waarmee bouwbedrijven veilig de Safety Culture Ladder (veiligheidsladder) kunnen beklimmen. En we zijn natuurlijk enorm trots dat een gerenommeerd bedrijf als VolkerWessels daar concernbreed gebruik van maakt.”

Wilt u meer weten over Brain Based Safety? Klik dan hier.

Op woensdag 30 maart wordt de zesde editie van de Bewust Veilig-dag georganiseerd. “Een dag waarop we met z’n allen aandacht besteden aan bewust veilig en gezond werken”, schrijven de organisatoren op hun website. “Het geeft aan dat veiligheid een relevant thema is”, zegt Juni Daalmans, programmadirecteur Veiligheid KPE Bouw en gastdocent Safety Management aan de universiteit van Antwerpen.

Wat is de link tussen een MRI-scan en veiligheid in de bouw?

Juni Daalmans maakt wel een kanttekening: “Eén keer per jaar een dag in het teken van veiligheid stellen, is niet voldoende. Veiligheid zou een integraal onderdeel van ons werk moeten zijn. Deze dag is nodig omdat het thema veiligheid nogal eens dreigt weg te zakken. Dat kan meerdere oorzaken hebben. Bijvoorbeeld het spel tussen veiligheid versus productie of de routine van werkzaamheden. Veiligheid kent al decennia twee belangrijke aspecten. De technische kant (machines en materieel) en de regelgeving. Sinds een jaar of tien is hier een derde aspect bijgekomen: het gedrag. Eigenlijk best bijzonder, want uit onderzoek van 90 jaar geleden bleek al dat dit de belangrijkste factor binnen veiligheid is.”

Veiligheidsindex

Daarom heeft Juni Daalmans de Veiligheidsindex ontwikkeld. “Dit is een mandje met data dat meer zegt dan het eindgetal van de Injury Frequency (IF).” De IF meet het aantal ongevallen met verzuim in een bepaalde periode, gedeeld door het aantal arbeidsuren. “Met deze IF kijk je terug en meet je dus eigenlijk de onveiligheid. De afwezigheid van incidenten wil nog niet zeggen dat het in de toekomst goed gaat. Bij veiligheid moet je ook vooruitkijken. Je wil namelijk voorspellen wat de kans op onveiligheid is en vervolgens maatregelen nemen. De IF is historisch ontstaan, is gemakkelijk te meten, maar meet dus eigenlijk niet wat we echt willen. Deze index is zo ingeburgerd en maatstaf geworden dat we gaandeweg ermee in de maag zijn komen te zitten”, vindt de programmadirecteur Veiligheid. “En de uitwerking ervan gaat verder dan alleen de bouw. Zo stellen banken de hoogte van de rente bij een overbruggingskrediet voor een groot bouwproject mede vast aan de hand van de IF.”

Menselijk brein

Maar hoe kan het dat zo’n belangrijke factor als gedrag pas relatief kort wordt meegenomen in de bepaling van veiligheid? “Gedrag heeft alles te maken met ons menselijk brein”, legt Juni Daalmans uit. “Sinds we de beschikking hebben over MRI-scanners, weten we veel meer over het menselijk brein en dus ook ons gedrag als het gaat om veiligheid. Behalve de technische kant en de regelgeving is het spel tussen leidinggevende en medewerker cruciaal. Continu grip houden op veiligheid staat synoniem aan goed management. Kijk vooruit, niet terug en geef het goede voorbeeld. Leidinggevenden zijn de belangrijkste beïnvloeders van veilig gedrag op de werkvloer. Medewerkers handelen zelfstandig en maken eigen keuzes. Deze keuzes worden sterk beïnvloed door het doen en laten van de leidinggevenden. Onveilig gedrag van medewerkers kun je dus niet los zien van het gedrag van de leidinggevende.”

Zijn leidinggevenden dan de veroorzakers van onveilige situaties? “Oh nee, dat hoor je mij niet zeggen. Ze hebben alleen vaak geen weet van de impact die gedrag heeft op veiligheid. Daarom is het zo belangrijk om leidinggevenden te trainen in deze cruciale rol. Het is een bewustmakingsproces”, besluit Juni Daalmans.

Wilt u meer weten over Brain Based Safety? Klik dan hier.

Opleider KPE Bouw en veiligheidspsycholoog Juni Daalmans slaan de handen ineen om de veiligheid op de Nederlandse bouwplaatsen te vergroten. Samen brengen zij Brain Based Safety® op de markt: een ontwikkeltraject op maat waarbij de focus ligt op menselijk (risicovol) gedrag. Dit laatste, ons gedrag, speelt een grote rol bij kleine en grote ongevallen op de bouwplaats. Want waarom ontstaan er ondanks de nodige maatregelen en procedures nog steeds onveilige situaties?

Brain Based Safety is voortgekomen uit gedegen wetenschappelijk onderzoek in de neuropsychologie. De aanpak is nieuw omdat wetenschappers pas sinds kort in het brein kunnen kijken terwijl iemand opdrachten uitvoert. We kunnen tegenwoordig zien wat er gebeurt als je een risico waarneemt of iets gevaarlijks doet. Deze kennis heeft geleid tot een nieuwe aanpak die ervoor zorgt dat we ons bewust worden van ons eigen risicovolle gedrag. Deze bewustwording resulteert uiteindelijk in veiliger handelen in en rondom de bouwplaats.
‍

Natuurlijk instinct beïnvloed ons gedrag

‍Veiligheidspsycholoog Juni Daalmans: ‘’Ons brein is 20.000 jaar geleden geprogrammeerd en is sindsdien niet veel veranderd. Eeuwenoude gewoontes zitten ons in de weg om veilig te werken. We gedragen ons via een natuurlijk instinct terwijl dat niet meer aansluit bij de huidige gevaren. We hoeven niet meer te jagen voor eten of bij een groep te horen om te overleven. Toch blijven we dit instinct volgen en dat brengt veiligheidsrisico’s met zich mee. Wanneer een bouwplaatsmedewerker ziet dat de uitvoerder geen helm op heeft, is de kans groot dat de bouwplaatsmedewerker dat ook niet doet. Dit heeft te maken met volggedrag dat ontstaat vanuit ons instinct om gehoorzaam te zijn aan een stamleider. Vroeger was het van levensbelang dat de stamleider jou accepteerde. Dat is niet meer zo. Het kan hooguit je baan kosten, maar een bouwplaats opgaan zonder helm is gevaarlijk. Zo brengen we onszelf in gevaar omdat we ons eeuwenoude brein volgen.’’

Ron Koenen: ‘’Je kunt onveilig gedrag beïnvloeden, maar dan moet je wel weten waar het vandaan komt en wat je kunt doen om risicogedrag af te leren.’’

Ron Koenen, directeur KPE Bouw: ‘’Het doel van Brain Based Safety is dat iedereen binnen een bouwbedrijf zich bewust wordt van gedrag en er naar durft te handelen. Vanuit de bouwsector krijgen wij zóveel signalen dat er behoefte is aan een aanpassing van en bewustwording over ons gedrag. Alleen dan kunnen we aan de omstandigheden van de huidige bouwplaatsen voldoen. Je kunt onveilig gedrag beïnvloeden, maar dan moet je wel weten waar het vandaan komt en wat je kunt doen om risicogedrag af te leren.’’

Brain Based Safety is het gevalideerde gedachtegoed waarmee bouwbedrijven veilig de Safety Culture Ladder (veiligheidsladder) kunnen beklimmen. Het uiteindelijke doel is duidelijk: een veilige werkomgeving creëren voor alle betrokkenen.